Το γάλα, ιδίως το μητρικό, είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη του παιδιού και αποτελεί την αποκλειστική τροφή του μωρού από τη γέννησή έως και τον έκτο μήνα της ζωής του. Είναι επίσης βασική τροφή για τους μήνες που ακολουθούν και μαζί με τα γαλακτοκομικά προϊόντα προσφέρει μεγάλο όφελος στον οργανισμό, τόσο κατά την παιδική, όσο και κατά την εφηβική ηλικία. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συστήνει αποκλειστικό θηλασμό για τους πρώτους έξι μήνες ζωής.
Από την ηλικία των 4-6 μηνών ξεκινά η είσοδος των στερεών τροφών στην διατροφή του βρέφους. Ο απογαλακτισμός είναι μια συναρπαστική στιγμή για τη μητέρα και το μωρό! Είναι ένα τεράστιο βήμα, σ’ ένα νέο κόσμο γευστικών δοκιμών! Οι μανούλες ανυπομονούν να ξεκινήσουν την χορήγηση στερεών τροφών στα μωρά τους! Δεν είναι όμως τόσο απλό όσο ακούγεται… αφού το βρέφος το μόνο που γνωρίζει είναι, πώς να πιπιλάει τη θηλή του μαστού της μητέρας του ή την τεχνητή θηλή του μπιμπερό. Μερικά βρέφη χρειάζονται χρόνο για να προσαρμοστούν στην σίτιση με στερεές τροφές. Ο απογαλακτισμός ξεκινά με σταδιακή μερική ή πλήρη αντικατάσταση γευμάτων γάλακτος.
Πότε είναι το βρέφος έτοιμο να ξεκινήσει την σίτιση με στερεές τροφές;
- Όταν έχει πλήρη στήριξη της κεφαλής και κάθεται με υποστήριξη.
- Όταν βάζει πράγματα στο στόμα του και τα επεξεργάζεται με την γλώσσα και τα ούλα του.
- Όταν έχει εξαφανιστεί το αντανακλαστικό προβολής της γλώσσας κατά τη σίτιση.
- Όταν δείχνει ενδιαφέρον και για άλλα φαγητά και αναγνωρίζει το κουτάλι.
Η συνήθης μέθοδος σίτισης που προτείνεται από τους παιδιάτρους είναι η χορήγηση με το κουτάλι, πολτοποιημένων τροφών και μετά τους 7-8 μήνες η σταδιακή εισαγωγή ημιστερεών τροφών. Η υφή των τροφίμων συνιστάται σταδιακά να προσαρμόζεται στις αναπτυξιακές δυνατότητες του βρέφους που
μεγαλώνει και οι αλεσμένες τροφές σταδιακά να αντικαθίστανται από ψιλοκομμένες και εν συνεχεία από μικρά κομμάτια, που το βρέφος θα μπορεί να πιάσει και με τα χέρια του και να καταναλώσει μόνο του.
Μέχρι τους 12- 14 μήνες ζωής, συνιστάται να έχει σταματήσει η πολτοποίηση των τροφών. Έτσι τα μωρά είναι καλό να ξεκινήσουν να τρώνε λιγότερο αλεσμένες τροφές ήδη από τους 7 – 8 μήνες, ενώ η διαδικασία καλό θα ήταν να έχει ολοκληρωθεί μέχρι τους 12- 14 μήνες. Είναι σημαντικό οι γονείς να μαθαίνουν να αναγνωρίζουν και να ανταποκρίνονται στα σημάδια πείνας και κορεσμού του βρέφους. Οπωσδήποτε λοιπόν, η σίτιση με αλεσμένες τροφές πρέπει να έχει σταματήσει εντελώς στους 18 μήνες ζωής και να έχει αντικατασταθεί με μικροτεμαχισμένες τροφές. Μετά από αυτήν την ηλικία τα αλεσμένα τρόφιμα, δεν προσφέρουν τίποτα και πρέπει το μικρό νήπιο να τρώει τις ίδιες τροφές σε σχηματιστή μορφή και με ενθάρρυνση, να τρώει μόνο του. Η παράταση της πολτοποίησης έχει διαπιστωθεί ότι αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης προβλημάτων μάσησης και κατάποσης των στερεών τροφών, γεγονός που θα δυσκολέψει σημαντικά τη μετάβαση του παιδιού στο φαγητό της υπόλοιπης οικογένειας.
H υπερβολική εμμονή στα αλεσμένα και ο μη έλεγχος της πρόσληψης τροφής από το βρέφος και το νήπιο μπορεί να οδηγήσουν σε στέρηση δεξιοτήτων γνωστικής αντίληψης, γλωσσικής ανάπτυξης και επικοινωνίας, λεπτής κινητικότητας και συνεργασίας – συντονισμού χεριού, ματιού και σύλληψης αντικειμένων. Επιπλέον μπορεί να προδιαθέτει κάποια παιδιά σε υπερφαγία και παχυσαρκία, ενώ άλλα μπορεί να παρουσιάσουν δυσκολίες σίτισης, άρνηση φαγητού και περιορισμένο εύρος τροφών και γεύσεων. Επίσης η επιμονή στην χορήγηση αλεσμένων τροφών μπορεί να αφαιρεί την χαρά της εξερεύνησης από τα μικρά παιδιά και τους γονείς τους και να μετατρέπει μια καθημερινή φυσιολογική και ευχάριστη διαδικασία σε πεδίο μάχης και πηγή διαρκούς και αναίτιου άγχους.
Ας δούμε κάποια tips για να σταματήσουμε την πολτοποίηση των τροφών:
Στην αρχή το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να αλέθουμε για λιγότερη ώρα. Αργότερα, μπορούμε να δοκιμάσουμε να κάνουμε την μισή ποσότητα φαγητού πουρέ και την άλλη μισή να την λιώνουμε με το πιρούνι και κατόπιν να ανακατεύουμε τις δύο υφές. Στην συνέχεια μπορούμε να αρχίσουμε να λιώνουμε την μαγειρεμένη τροφή μόνο με πιρούνι.
Κάποιες κατηγορίες τροφίμων που είναι πιο σκληρές (π.χ. το κρέας) μπορούμε να συνεχίζουμε να τις αλέθουμε ώστε να μην δυσκολεύουμε το παιδί υπερβολικά, μέχρι να συνηθίσει τις νέες υφές και να μάθει να μασάει. Τέλος, όταν το παιδί είναι δεκτικό, μπορούμε να ξεκινήσουμε με μικρές μαλακές μπουκίτσες, όπως κομματάκια μπανάνας ή βρασμένου καρότου.
Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει πολύ μεγάλη συζήτηση για την μέθοδο Baby–led Weaning (για συντομία BLW).Τι είναι αυτή η μέθοδος; Με τον όρο Baby-led-weaning εννοούμε την εισαγωγή στερεών τροφών, μη αλεσμένων, στη διατροφή του μωρού, από την ηλικία των 6 μηνών, αφήνοντας στο ίδιο την πρωτοβουλία να φάει με τα χεράκια του ό,τι επιθυμεί από την τροφή που του προσφέρεται.
Σύμφωνα με την προσέγγιση Baby-led-weaning, τα περισσότερα μωρά είναι έτοιμα να αρχίσουν να πειραματίζονται με τις στερεές τροφές από την ηλικία των έξι μηνών περίπου. Οι υποστηρικτές της θεωρίας επισημαίνουν ότι με το δεδομένο πως τα μωρά θέλουν να ανακαλύψουν τον κόσμο που τα περιβάλλει, αυτή η μέθοδος τους δίνει την ευκαιρία να ανακαλύψουν τον κόσμο των στερεών τροφών. Έτσι η περιέργεια και όχι η πείνα παρακινεί τα μωρά να κάνουν την μετάβαση στις στερεές τροφές
Ποιες τροφές συνιστώνται σε αυτήν την μέθοδο;
Αρχικά τα φρούτα και τα λαχανικά είναι οι ιδανικές τροφές για την εφαρμογή αυτής της μεθόδου. Τα πιο σκληρά τρόφιμα πρέπει να μαγειρεύονται ελαφρώς, έτσι ώστε να είναι αρκετά μαλακά για να μασηθούν. Το κρέας αρχικά είναι καλύτερο να προσφέρεται ως ένα μεγάλο κομμάτι, για να το εξερευνούν και να ρουφούν τα υγρά του. Όταν το μωρό μπορεί να καταφέρει να πιάνει και να αφήνει χούφτες με τροφές, ο κιμάς είναι μια πολύ καλή επιλογή.
Ας δούμε όμως τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα αυτής της μεθόδου:
Πλεονεκτήματα:
- Τα βρέφη που ταΐζονται μόνα τους κατά την μετάβαση από την υγρή στην στερεή τροφή, δεν γίνονται υπέρβαρα νήπια. Περιορίζεται η υπερφαγία και προλαμβάνεται η παιδική παχυσαρκία.
- Βρέφη που παίρνουν από την αρχή πρωτοβουλία στο φαγητό γίνονται πιο ικανά να ελέγχουν την όρεξή τους και δοκιμάζουν περισσότερα είδη τροφίμων.
- Τα βρέφη που ανακαλύπτουν μόνα τους τα τρόφιμα, χαίρονται το τραπέζι ως ευχάριστη διαδικασία πρωτοβουλίας και μάθησης. Η διαδικασία αυτή συντελεί στην ψυχοκινητική ωρίμανση του παιδιού. Μπορεί να φαίνεται ότι το μωρό απλά παίζει στο καρεκλάκι του και δεν τρώει, ή απλά πετάει πράγματα κάτω, αλλά εκείνη την στιγμή το μωρό μαθαίνει από αυτές του τις ενέργειες. Αυτές οι καθημερινές συμπεριφορές μπορεί να βοηθούν βρέφη και νήπια να χτίσουν το λεξιλόγιό τους από μικρή ηλικία και η πρώιμη γλωσσική ανάπτυξη έχει συνδεθεί με καλύτερη γνωστική ανάπτυξη και λειτουργία. Οι γονείς οφείλουν να συμμετέχουν σε αυτήν την διαδικασία και πρέπει να έχουν ρόλο να εμπλουτίζουν και να πηγαίνουν ένα βήμα παραπέρα αυτές τις εμπειρίες του τραπεζιού. Πρέπει να ενθαρρύνουν τις πρωτοβουλίες του βρέφους στο φαγητό και να μην τις αποτρέπουν για την ευκολία τους ή για να μετράνε πόσα γραμμάρια έφαγε το παιδί τους ή για να τελειώνει το βρέφος γρήγορα το φαγητό του και να προχωράνε στις δουλειές τους.
Μειονεκτήματα:
- Σε κάποια βρέφη, που ίσως δεν μπορούν να καταναλώσουν σημαντικές ποσότητες τροφής από την αρχή της πρακτικής της μεθόδου, ή έχουν κάποιους προδιαθεσικούς παράγοντες, όπως χαμηλό βάρος, προωρότητα κλπ, μπορεί να οδηγήσει σε ελλείμματα βιταμινών και ιχνοστοιχείων, όπως ο σίδηρος. Το baby led weaning λοιπόν έχει ελαφρά αυξημένο κίνδυνο να γίνει το παιδί λιποβαρές. Είναι σημαντικό να επιλέγονται από την αρχή τροφές πλούσιες σε σίδηρο και να γίνεται τακτική παρακολούθηση του παιδιού ως προς την ανάπτυξή του.
- Η μέθοδος εξαρτάται από τον πλούτο του οικογενειακού τραπεζιού, που στις περισσότερες περιπτώσεις είναι ικανοποιητικός. Σε κάποιες όμως οικογένειες, μπορεί να μην υπάρχει επαρκής τροφή ή επαρκής ποιότητα τροφής ή κατά επιλογή να είναι αμιγώς χορτοφαγική, οπότε μπορεί το βρέφος να κινδυνεύει με ανεπαρκή σίτιση. Επίσης η επιτυχία της μεθόδου εξαρτάται από την υπευθυνότητα των γονιών και την τακτική προσφορά τροφής, οπότε σε λίγες περιπτώσεις που η υπευθυνότητα είναι χαμηλή, το βρέφος μπορεί να μην σιτίζεται επαρκώς.
- Τέλος ο φόβος του πνιγμού αποτελεί το μόνιμο άγχος γονιών και επαγγελματιών υγείας που συνοδεύει την εφαρμογή αυτής της μεθόδου. Ο κίνδυνος πνιγμού είναι πάντα υπαρκτός, γι’ αυτό είναι φρόνιμο οι γονείς να συμβουλευτούν τον παιδίατρό τους, σχετικά με τις πρώτες βοήθειες σε περίπτωση πνιγμού, αν αποφασίσουν να εφαρμόσουν το Baby-led Weaning.
Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για την εφαρμογή αυτής της μεθόδου;
Το Baby-led Weaning απαιτεί κάποιες προϋποθέσεις για να ξεκινήσει η εφαρμογή του. Απαιτεί στήριξη της κεφαλής και σε μεγάλο βαθμό του κορμού. Θα πρέπει δηλαδή το μωρό να μπορεί να κάθεται σχεδόν σταθερά στο καρεκλάκι του και ακόμα καλύτερα χωρίς να χρειάζεται να στηρίζει την πλάτη του – γεγονός που καθιστά το Baby-led Weaning πιο ασφαλές και αποτελεσματικό μετά την ηλικία των 8 μηνών. Επίσης το βρέφος πρέπει να δείχνει ότι θέλει να φάει, να ανοίγει το στόμα του μόλις πλησιάσουμε το κουτάλι ή την τροφή και φυσικά πρέπει να φέρνει την τροφή που συλλαμβάνει στο στόμα. Υπάρχουν βρέφη που λιώνουν την τροφή με τα χέρια τους και την πετούν χωρίς να την δοκιμάζουν.
Πόσο όμως έχει αποδειχθεί επιστημονικά η ασφάλεια της μεθόδου, του baby led weaning;
Υπάρχουν ήδη μελέτες που συνδέουν το baby led weaning με ελαφρά αυξημένο κίνδυνο να γίνει το παιδί λιποβαρές .Επίσης θα πρέπει να υπάρξουν μεγάλες μελέτες που να εξετάσουν την συχνότητα πνιγμονής, πνιγμού και πνευμονίας από εισρόφηση, σε παιδιά που μπαίνουν στις στερεές τροφές με το baby led weaning, συγκριτικά με εκείνα που ξεκινούν με αλεσμένα.
Σε περίπτωση που επιθυμείτε να υιοθετήσετε τη μέθοδο baby-led weaning, λάβετε υπόψιν τις ακόλουθες συμβουλές:
- Συνήθως η καταλληλότερη ώρα είναι όταν τρώει όλη η οικογένεια. Η σίτιση με όλη την οικογένεια δίνει την αίσθηση ότι τρώει το ίδιο φαγητό με όλους, χωρίς περιορισμό και παράλληλα η πρόκληση καινούργιων γεύσεων και διαφόρων ειδών φαγητού δίνει το έναυσμα της δοκιμής.
- Βεβαιωθείτε ότι το βρέφος σας είναι σε θέση να αρχίσει να τρώει όταν είναι ψυχοκινητικά έτοιμο. Συγκεκριμένα κάθεται με στήριξη, βάζει τα χέρια στο στόμα, δείχνει ενδιαφέρον για το φαγητό και δεν εμφανίζει το αντανακλαστικό εξωθήσεως της γλώσσας (δηλαδή μπορεί να καταπίνει χωρίς να βγάζει έξω τη γλώσσα και να απωθεί το φαγητό).
- Δώστε ποικιλία τροφών κατάλληλων για την ηλικία του μωρού σας χωρίς πρόσθετη ζάχαρη και αλάτι. Τρόφιμα που έχουν από μόνα τους «φυσική λαβή» ή σχήμα καμπύλης για να μπορεί το βρέφος να το κρατεί καλύτερα είναι πιο εύκολη επιλογή. Με αυτό τον τρόπο λαμβάνει το φαγητό με τον αντίχειρα και το δείκτη και αρχίζει να τρώει και να το απολαμβάνει.
- Μερικά ενδεικτικά κατάλληλα τρόφιμα για το βρέφος σας είναι: ψημένα πράσινα λαχανικά όπως μπρόκολο, μαρούλι, σπανάκι, μαγειρεμένο κρέας, όσπρια, αυγά, μακαρόνια, μπανάνα, πατάτα, καρότο καλά μαγειρεμένο.
Το Baby-led Weaning είναι τελικά μόδα ή ανάγκη;
Το Baby-led Weaning, η καθοδηγούμενη, δηλαδή, από το βρέφος εισαγωγή στις στερεές τροφές είναι μόδα, αλλά έχει συγκεκριμένα οφέλη στην πράξη. Η απάντηση λοιπόν βρίσκεται κάπου στη μέση. Το Baby-led Weaning έχει πάρει διαστάσεις εναλλακτικής πρακτικής για την οποία μπορεί να καυχιούνται κάποιοι γονείς, χωρίς να κατανοούν ότι η πρακτική αυτή ακολουθείται κυρίως για την ανάπτυξη της βούλησης του βρέφους. Ο άνθρωπος εξερευνά αρχικά μέσω του στόματος. Σε αυτή τη χρονική φάση ούτε περπατά, ούτε μιλά. Συνεπώς ο μόνος τρόπος να ανακαλύψει το καθετί είναι να το πιάσει, να εκτιμήσει την υφή και τη δομή του και στη συνέχεια να το βάλει στο στόμα, αξιολογώντας πάλι τις διαστάσεις του και βέβαια τη γεύση του. Πρόκειται λοιπόν για ένα από τα πρώτα βήματα ανεξαρτησίας του ανθρώπου. Ο γονιός μεταδίδει στο παιδί του ότι μπορεί να επιλέξει το ίδιο τι θα φάει, ανάλογα με αυτό που του αρέσει. Επιπλέον το παιδί κατανοεί πως το φαγητό είναι δική του επιλογή και η κατάποση κατάκτησή του. Το Baby-led Weaning είναι ένας τρόπος να αγαπήσει το παιδί το φαγητό, μιας και αυτό γίνεται εξερεύνηση και παιχνίδι.
Τελικά υπάρχει απάντηση στο ερώτημα αλεσμένες ή μικροτεμαχισμένες τροφές κατά την είσοδο των τροφών στην βρεφική διατροφή;
Η προσωπική μου απάντηση στο ερώτημα αυτό, είναι ότι γενικά η σωστή μάσηση είναι θέμα μάθησης που μπορεί να ξεκινήσει από 6 μηνών. Πρέπει να ξεκινάμε με την εισαγωγή αλεσμένων τροφών με μορφή πουρέ για να μην υπάρξουν διατροφικά ελλείματα και να επιτυγχάνεται η επιθυμητή πρόσληψη βάρους. Ταυτόχρονα όμως, κατά την ώρα του οικογενειακού τραπεζιού πρέπει να προσφέρονται μικρές, μαλακές μικροτεμαχισμένες ¨πατημένες¨ μπουκίτσες, πάντα με προφυλάξεις και συνεχή επίβλεψη, αυξανόμενες σε ποιότητα και ποσότητα με την πάροδο της ηλικίας. Ξεκινάμε με λαχανικά και φρούτα και μεγαλώνοντας προσφέρουμε και άλλα τρόφιμα πηγαίνοντας από τα πιο μαλακά στα πιο σκληρά.
Οι γονείς πρέπει να ξεκινούν από νωρίς να δίνουν εκπαιδευτικές ευκαιρίες μάθησης στη μάσηση μη αλεσμένων τροφών, υπό επίβλεψη στα βρέφη τους, στους πρώτους 6 με 14 μήνες της ζωής τους. Η έγκαιρη έκθεση σε τρόφιμα με σταδιακά αυξανόμενη σύσταση και η ενθάρρυνση της πρωτοβουλίας του παιδιού στο φαγητό, απομακρύνει τον κίνδυνο του πνιγμού και μαθαίνει το παιδί να τρώει χωρίς να πνίγεται. Με άλλα λόγια, το “δεν δίνω μη αλεσμένα γιατί αν δώσω θα πνιγεί” μετά τους 12 μήνες ζωής, είναι ένας φαύλος κύκλος που μεταφράζεται ως “πνίγεται με μη αλεσμένα, γιατί δεν του έχω δώσει κατάλληλες υπό επίβλεψη ευκαιρίες μάθησης της μάσησης όταν έπρεπε”. Όταν ένα μωρό από 7 μηνών και έπειτα, του δίνεται η δυνατότητα να ελέγξει με τα χέρια και τα μάτια του την τροφή του, να την περιεργαστεί με τις αισθήσεις του αφής, όρασης, γεύσης και όσφρησης, να πάρει μια μπουκιά και να την περιεργαστεί στο στόμα του, να την φτύσει μετά από λίγο αν θέλει, ή να την καταπιεί όταν μπορεί, τότε μαθαίνει να μασάει και να τρώει. Αντίθετα, ένα βρέφος που 18 μηνών τρώει πάντα φαγητό αλεσμένο και ξαφνικά του προσφέρεται ένα κομμάτι τροφής ακόμη και μαλακής, αυτό πνίγεται και καταφεύγει σε έμετο. Γενικά η σοβαρή πνιγμονή και η εισρόφηση συμβαίνουν πολύ πιο σπάνια σε παιδάκια που τους έχει επιτραπεί έγκαιρα να μασήσουν μη αλεσμένα τρόφιμα. Η καθυστέρηση στην ψυχοκινητική ωρίμανση αυτού του τομέα, αυξάνει τους κινδύνους πνιγμονής.
Όποιον τρόπο όμως και αν διαλέξουμε για την σίτιση των βρεφών πρέπει να θυμόμαστε ότι: τα βρέφη έχουν έμφυτη προτίμηση για τις γλυκές και αλμυρές γεύσεις και παρουσιάζουν απέχθεια προς την πικρή γεύση. Αυτές οι προδιαθέσεις μπορούν να τροποποιηθούν με την επαναλαμβανόμενη πρόωρη έκθεση στη γεύση ορισμένων λαχανικών. Ένα βρέφος μπορεί να χρειαστεί να γευτεί 8 -10 φορές μία τροφή πριν την αποδεχθεί.
