Λοίμωξη είναι η εκδήλωση ασθένειας, για την οποία ευθύνεται ένας λοιμογόνος μικροοργανισμός. Συχνότεροι παθογόνοι μικροοργανισμοί είναι οι ιοί και τα μικρόβια. Η μετάδοση αυτών γίνεται από το ένα άτομο στο άλλο, με άμεσο τρόπο, μέσω σταγονιδίων που εκπέμπονται με τον βήχα, το φτάρνισμα ή την ομιλία, αλλά και με έμμεσο τρόπο, μέσω επαφής με μολυσμένα χέρια και αντικείμενα.
Είναι γνωστό ότι κατά τους χειμερινούς μήνες αυξάνεται η παραμονή παιδιών και ενηλίκων σε κλειστούς χώρους ,με αποτέλεσμα τη στενότερη επαφή και την ευκολότερη μετάδοση λοιμώξεων. Τα παιδιά είναι πιο ευάλωτα στην εμφάνιση λοιμώξεων γιατί το ανοσοποιητικό τους σύστημα δεν είναι πλήρως αναπτυγμένο και έτσι είναι ευπρόσβλητα σε μεγαλύτερο φάσμα ιών και μικροβίων. Τα σχολεία και οι βρεφονηπιακοί σταθμοί λόγω συγχρωτισμού, αποτελούν το ιδανικό περιβάλλον για τη μετάδοση λοιμογόνων μικροοργανισμών. Στους χώρους αυτούς μπορούν να μεταδοθούν ήπιες ιογενείς λοιμώξεις, αλλά σπάνια μπορεί να εμφανιστούν και σοβαρές βακτηριακές λοιμώξεις, με υψηλή νοσηρότητα και θνητότητα, ειδικά σε βρέφη και μικρά παιδιά. Ο εμβολιασμός κατά του αιμοφίλου τύπου Β, του πνευμονιόκοκκου, του μηνιγγιτιδοκόκκου ,της ιλαράς- ερυθράς- παρωτίτιδας και της ανεμευλογιάς, έχουν ευτυχώς μειώσει κατά 3-4 φορές την επίπτωση των σοβαρών λοιμώξεων ,με αποτέλεσμα οι κατευθυντήριες οδηγίες της αντιμετώπισης ενός εμπύρετου παιδιού να γίνονται όλο και λιγότερο επιθετικές, σε σύγκριση με τις εποχές προ εμβολιασμών. Στόχος του άρθρου είναι η περιγραφή της επιδημιολογίας, της κλινικής εικόνας και της αντιμετώπισης των συνήθων ιογενών λοιμώξεων του αναπνευστικού και γαστρεντερικού συστήματος στα παιδιά κατά τους χειμερινούς μήνες. Οι ιοί που συνήθως ενοχοποιούνται είναι:
- Οι ιοί της παραγρίπης τύπου 1,2 και 3 (PIV 1-3)
- Αναπνευστικός συγκυτιακός ιός (RSV)
- Aνθρώπειος μεταπνευμονοϊός (hMPV)
- Οι ιοί της γρίπης τύπου Α και Β και
- Οι αδενοϊοί
- Ο ροταϊός
Την πρωτιά σε συχνότητα κατέχουν οι ιώσεις του αναπνευστικού συστήματος (παραγρίπη, RSV, γρίπη, μεταπνευμονοϊός, αδενοϊός) και ακολουθούν οι γαστρεντερίτιδες (ροταϊός). Από τις ιώσεις του αναπνευστικού, το κοινό κρυολόγημα (RSV ) και η γρίπη αποτελούν τις πιο συχνές αιτίες νοσηλείας σε βρέφη και παιδιά.
Η κλινική εικόνα ποικίλλει:
- Όλοι οι ιοί μπορούν να προκαλέσουν συμπτώματα λοίμωξης του ανώτερου αναπνευστικού (ρινίτιδα, ρινοφαρυγγίτιδα, φαρυγγοαμυγδαλίτιδα, ωτίτιδα, παραρρινοκολπίτιδα, λαρυγγίτιδα) με καταρροή (συνάχι), φτάρνισμα, πονόλαιμο, ωταλγία, βήχα, βραχνή φωνή και πυρετό.
- Ο βαθμός προσβολής του κατώτερου αναπνευστικού ποικίλλει. Μπορεί να προκύψουν λαρυγγο-τραχειο-βρογχίτιδα, βρογχίτιδα, βρογχοπνευμονία ή πνευμονία με επίμονο βήχα, δυσκολία στην αναπνοή, «βράσιμο», πόνο στο στήθος ή στην πλάτη, κοιλιακό άλγος και πυρετό.
- Υπάρχουν ιοί που από την αρχή δημιουργούν σοβαρότερα προβλήματα, όπως πνευμονία, εγκεφαλίτιδα ή ιογενή μηνιγγίτιδα (τα συμπτώματα είναι θορυβώδη).
- Επί εδάφους μιας ιογενούς λοίμωξης μπορεί να παρουσιαστούν επιπλοκές εξαιτίας μιας μικροβιακής επιλοίμωξης, καθώς το αμυντικό σύστημα του παιδιού είναι εξασθενημένο. Τότε τα συμπτώματα αλλάζουν και το παιδί παρουσιάζει επιδείνωση της γενικής του κατάστασης.
- Ο ροταϊός προκαλεί τη συντριπτική πλειοψηφία των κρουσμάτων ιογενούς γαστρεντερίτιδας κατά τους χειμερινούς μήνες με εμετούς, διάρροια, κοιλιακό άλγος, ανορεξία και πυρετό.
Τις πιο πολλές φορές οι ιώσεις προκαλούν ασθένεια ελαφράς ή μέτριας βαρύτητας και υποχωρούν σε 3-4 ημέρες χωρίς να δημιουργούν προβλήματα. Μερικές φορές όμως παρουσιάζουν βαρύτερη πορεία νόσου, με αποτέλεσμα να είναι δύσκολη η διάκρισή τους από μια μικροβιακή λοίμωξη. Η διάκριση μεταξύ ιογενούς και μικροβιακής λοίμωξης είναι απαραίτητη, γιατί η αντιμετώπιση τους είναι διαφορετική. Η διάκριση αυτή δεν είναι πάντα εύκολη και μπορεί να απαιτείται εργαστηριακός έλεγχος. Σε γενικές γραμμές επί ιογενούς λοίμωξης (ίωσης): * Η γενική κατάσταση του παιδιού είναι καλή. * Υπάρχει διάθεση για φαγητό και παιχνίδι (όταν είναι απύρετο). * Ο πυρετός αντιμετωπίζεται σχετικά εύκολα. Αντίθετα επί μικροβιακής λοίμωξης: * Ο πυρετός είναι υψηλός, με ρίγος και αντιμετωπίζεται δύσκολα. * Το παιδί έχει κακή διάθεση. * Αρνείται τροφή και υγρά. * Η συμπεριφορά του είναι διαφορετική (ευερέθιστο, «γκρινιάρικο», θέλει να είναι στο κρεβάτι) ακόμα και όταν ο πυρετός υποχωρεί. Η αντιμετώπιση των ιογενών λοιμώξεων δεν απαιτεί ειδική θεραπεία. Τα μέτρα αντιμετώπισης περιλαμβάνουν την ανάπαυση και την ανακούφιση από τα συμπτώματα, όπως η χορήγηση αντιπυρετικών (όταν ο πυρετός φτάσει περίπου τους 38,5 βαθμούς C), οι ρινικές ενσταλάξεις φυσιολογικού ορού και η αύξηση της υγρασίας του περιβάλλοντος για την διευκόλυνση της αποβολής των εκκρίσεων. Επίσης σε υψηλό πυρετό βοηθά ένα χλιαρό προς ζεστό μπάνιο και η άφθονη λήψη υγρών. Τα αποχρεμπτικά σιρόπια δεν φαίνεται να βοηθούν ουσιαστικά, ενώ τα αποσυμφορητικά φάρμακα δεν χορηγούνται σε βρέφη και μικρά παιδιά .Ειδικά αντιικά φάρμακα χορηγούνται μόνο κατά της γρίπης, όταν η κλινική εικόνα του ασθενούς είναι ασυνήθιστα σοβαρή. Τα αντιβιοτικά δεν θεραπεύουν τις ιώσεις, δεν μειώνουν τη διάρκεια της νόσου και δεν έχουν θέση στην θεραπευτική αντιμετώπιση των ιογενών λοιμώξεων. Πρέπει να δίνονται μόνο με τη σύμφωνη γνώμη του παιδιάτρου για τη θεραπεία τυχόν βακτηριακών (δευτεροπαθών) επιπλοκών. Η άσκοπη χρήση τους εκθέτει το παιδί σε κινδύνους αλλεργικών αντιδράσεων και παρενεργειών και συμβάλλει στη δημιουργία ανθεκτικών μικροβίων. Η παιδιατρική εκτίμηση και συμβουλή είναι απαραίτητη από τις πρώτες κιόλας ώρες, όταν: * Τα συμπτώματα είναι έντονα και θορυβώδη και η γενική κατάσταση του παιδιού είναι επηρεασμένη. * Ο πυρετός είναι υψηλός με ρίγος και δύσκολα υποχωρεί με την χορήγηση αντιπυρετικών. *Αναφέρεται πόνος στον αυχένα, κεφαλαλγία, υπνηλία, διέγερση, πυρετικοί σπασμοί, πολλαπλοί έμετοι, δερματικό εξάνθημα. * Αναφέρεται επίμονο άλγος στον θώρακα ή στην κοιλιά. * Ο μικρός ασθενής παρουσιάζει δυσκαταποσία, δυσκολία στην αναπνοή, συνεχή και ερεθιστικό βήχα, βραχνή φωνή. ( Υψηλός πυρετός με βραχνή φωνή ή αφωνία, δυσκολία στην κατάποση και σιελόρροια απαιτούν επείγουσα ιατρική εξέταση). Εφόσον η αρχική εικόνα του ασθενούς είναι ήπια, η εξέταση από παιδίατρο είναι απαραίτητη όταν: * Τα συμπτώματα επιμένουν πέραν των 4-5 ημερών. * Παρουσιάζεται σταδιακή επιδείνωση των συμπτωμάτων που ήδη υπάρχουν και αύξηση του πυρετού. * Παρουσιάζονται νέα συμπτώματα. Διαβάζοντας αυτό το άρθρο πιθανόν ο αναγνώστης να αναρωτιέται αν μπορούν να προληφθούν οι ιώσεις. Η πρόληψη των ιώσεων είναι δύσκολο να επιτευχθεί. Σίγουρα δεν μπορούμε προληπτικά και μόνον να απομονώσουμε το παιδί μας από το να ζει και να χαίρεται την κάθε στιγμή της ζωής του. Άλλωστε, έτσι θα αποκτήσει σταδιακά αντισώματα και θα «χτίσει» ένα ισχυρό ανοσοποιητικό σύστημα. Παρ’ όλα αυτά, για τις περιόδους του χρόνου που υπάρχουν επιδημίες από συγκεκριμένους ιούς, υπάρχουν κάποιοι απλοί αλλά ταυτόχρονα πολύ αποτελεσματικοί τρόποι που μπορούν να προφυλάξουν τα παιδιά από την μετάδοση μιας ίωσης. Βασικότεροι όλων είναι η αποφυγή συνωστισμού σε κλειστούς χώρους και το συχνό πλύσιμο των χεριών. Απαραίτητος είναι ο αερισμός των χώρων (σπίτι, εργασία, σχολείο) και ο επιμελής καθαρισμός κοινόχρηστων επιφανειών στα σχολεία και στους παιδικούς σταθμούς. Αναγκαία επίσης κρίνεται η αποφυγή στενής επαφής με ασθενείς. Η ισορροπημένη και υγιεινή διατροφή, ο επαρκής ύπνος και η καθημερινή σωματική άσκηση βοηθούν τα παιδιά να έχουν καλύτερο αμυντικό σύστημα εναντίον των ιώσεων, αλλά και να αντιμετωπίζουν πιο γρήγορα και αποτελεσματικά ένα κρυολόγημα. Στην φαρέτρα της παιδιατρικής ενάντια στις ιογενείς λοιμώξεις σημαντική θέση κατέχουν και τα εμβόλια: το εμβόλιο έναντι της γρίπης (για παιδιά > 6 μηνών), το εμβόλιο έναντι του αναπνευστικού συγκυτιακού ιού (RSV) για τα πρόωρα νεογνά και τα νεογνά με συγγενή καρδιοπάθεια ή πνευμονοπάθεια, καθώς επίσης και το εμβόλιο έναντι του ροταϊού για όλα τα βρέφη μικρότερα των 6 μηνών.
Σταυρούλα Εμμ. Τόγκα – Παιδίατρος