Ζούμε σε μια εποχή που κυριαρχεί η διαφήμιση, το εμπόριο και η υπερπληροφόρηση, που δύσκολα μερικές φορές μπορεί να διακριθεί από την παραπληροφόρηση και τις ψευδείς ειδήσεις. Το φαρμακείο πωλεί πλέον έναν μεγάλο αριθμό μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων και προϊόντων, που κατακλύζει το οπτικό πεδίο κάθε εισερχόμενου επισκέπτη. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, γεννώνται εύλογα και πολλά ερωτήματα σχετικά με την λήψη των πολυβιταμινούχων συμπληρωμάτων διατροφής σε όλους τους ανθρώπους, ασθενείς και μη και ιδιαίτερα στα παιδιά.
Οι παιδίατροι καθημερινά κατακλύζονται από ερωτήματα περί της ανάγκης χορήγησης συμπληρωμάτων διατροφής σε βρέφη, παιδιά και εφήβους, είτε γιατί αυτά είναι παχύσαρκα χωρίς όμως να τρέφονται υγιεινά, είτε γιατί είναι «αδύνατα» χωρίς να τρέφονται με επαρκείς ποσότητες, είτε γιατί αρρωσταίνουν πολύ συχνά, είτε γιατί είναι πολύ ζωηρά και παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες, είτε γιατί είναι αθλητές, είτε γιατί δίνουν πανελλαδικές εξετάσεις, είτε…. είτε… είτε….
Παρά την πολύ μεγάλη εκστρατεία ενημέρωσης για το ζήτημα της υγιεινής διατροφής των βρεφών και των παιδιών, ένα σημαντικό ποσοστό αυτών δεν τρέφεται σωστά. Η σωστή διατροφή, κατά την περίοδο που τα παιδιά μεγαλώνουν, είναι εξαιρετικά σημαντική, η δε μη επαρκής πρόσληψη σε βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία μπορεί ακόμα να προδιαθέτει και στην ανάπτυξη νοσημάτων κατά την ενήλικη ζωή.
Η αλλαγή του τρόπου διατροφής, η αλλαγή στην καθημερινή οικογενειακή ζωή, αλλά και η αλλαγή της ποιότητας της τροφής, είναι παράγοντες που ευθύνονται για την κακή θρέψη παιδιών και ενηλίκων.
Τι είναι όμως τα συμπληρώματα διατροφής;
Τα συμπληρώματα διατροφής όπως ορίζονται από τον FDA ( Οργ Φαρμάκων ΗΠΑ) είναι προϊόντα με σκοπό να συμπληρώσουν τη δίαιτα. Περιέχουν ένα ή περισσότερα από τα έξης στοιχεία: βιταμίνη, ιχνοστοιχείο, βότανο, αμινοξύ, κάποιο συμπυκνωμένο προϊόν ή εκχύλισμα. Δεν είναι τροφές, ούτε φάρμακα, ούτε προϊόντα ειδικής διατροφής. Είναι σκευάσματα βιταμινών, μετάλλων και ιχνοστοιχείων, των οποίων γενικά, η χορήγηση δεν προκαλεί βλάβες στον οργανισμό. Η χορήγησή τους είναι ωφέλιμη, όταν χρησιμοποιούνται σύμφωνα με τις ενδείξεις. Πρέπει να λαμβάνονται πάντα σε αυστηρά προκαθορισμένη δόση, γιατί η υπερδοσολογία ενέχει κινδύνους για την υγεία. Γι αυτό τον λόγο πρέπει να φυλάσσονται και μακριά από τα παιδιά.
Στην Ελλάδα τα συμπληρώματα διατροφής δεν υπόκεινται σε έγκριση, αλλά μόνο σε γνωστοποίηση στον ΕΟΦ και υποχρεωτικά πρέπει να αναγράφεται στην συσκευασία τους ότι δεν υποκαθιστούν την ισορροπημένη και ποικίλη διατροφή, ούτε θεραπεύουν ή προλαμβάνουν οποιαδήποτε ανθρώπινη νόσο. Τα συμπληρώματα διατροφής πρέπει να διατίθενται μόνο από αδειούχα καταστήματα, τα οποία διευθύνονται από φαρμακοποιούς, ιατρούς, επιστήμονες τροφίμων και άτομα με άδεια από τις υπηρεσίες δημόσιας υγείας.
Προς το παρόν η διεθνής βιβλιογραφία δεν είναι επαρκής σχετικά με τη χρήση και ασφάλεια των συμπληρωμάτων διατροφής.
Τα συμπληρώματα διατροφής πρέπει να δίνονται κατόπιν ενημέρωσης του προσωπικού ιατρού του ασθενούς. Δυστυχώς στις ΗΠΑ το ένα τρίτο των παιδιών χρησιμοποιούν συμπληρώματα διατροφής, στην πλειονότητα τους χωρίς ιατρική σύσταση ή επίβλεψη.
Στην Ευρώπη γενικά υποστηρίζεται η πολιτική (στα πλαίσια της δημόσιας στρατηγικής Υγείας) του εμπλουτισμού των τροφών. Τα δεδομένα από μελέτες υποστηρίζουν ότι τα εμπλουτισμένα τρόφιμα αποτελούν πιο ασφαλή και αποτελεσματικό τρόπο συμπλήρωσης διαφόρων ελλειμμάτων του διαιτολογίου σε σχέση με τα συμπληρώματα. Παραδείγματα εμπλουτισμένων τροφών αποτελούν το φθοριωμένο νερό και οδοντόκρεμες, το ιωδιούχο αλάτι, η προσθήκη βιταμίνης D και σιδήρου σε γάλα και δημητριακά.
Είναι απαραίτητη η λήψη συμπληρωμάτων διατροφής σε όλα τα βρέφη, παιδιά και εφήβους;
Σύμφωνα με τις πρόσφατες οδηγίες Διεθνών Οργανισμών όπως της Αμερικάνικης Παιδιατρικής Εταιρείας τα συμπληρώματα βιταμινών δεν χρειάζεται να δίνονται στα περισσότερα υγιή παιδιά που μεγαλώνουν φυσιολογικά.
Μια ισορροπημένη διατροφή που περιλαμβάνει τις τέσσερις βασικές ομάδες τροφίμων είναι αρκετή για να καλύψει τις ανάγκες των παιδιών σε βιταμίνες και ιχνοστοιχεία. Οι τέσσερις βασικές κατηγορίες τροφίμων είναι οι πιο κάτω:
- Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα όπως το τυρί και το γιαούρτι (χαμηλά σε λιπαρά γαλακτοκομικά προϊόντα δίνονται μετά την ηλικία των 2 ετών).
- Φρέσκα φρούτα και λαχανικά.
- Τροφές πλούσιες σε πρωτεΐνη όπως το κοτόπουλο, το ψάρι, το κρέας, τα αυγά.
- Δημητριακά όπως ψωμί, βρώμη, ρύζι.
Σύμφωνα με την Επιτροπή για τη Διατροφή της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιατρικής (AAP), οι ομάδες που επίσημα διατρέχουν ιδιαίτερο διατροφικό κίνδυνο και χρήζουν χορήγησης συμπληρωμάτων διατροφής, είναι:
- Παιδιά και έφηβοι από φτωχές οικογένειες.
- Παιδιά και έφηβοι με ανορεξία, κακή ή ιδιότροπη όρεξη ή κακές διατροφικές συνήθειες.
- Ακόμη, παιδιά που βρίσκονται σε δίαιτα για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας.
- Έγκυες έφηβοι.
- Παιδιά και έφηβοι που καταναλώνουν χορτοφαγικές δίαιτες.
- Παιδιά με σύνδρομα γαστρεντερικής δυσαπορρόφησης.
Από την άλλη οι επίσημες συστάσεις για την κατανάλωση βιταμινών και συμπληρωμάτων διατροφής από την Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής (ΑΑΠ) αφορά στη :
- Χορήγηση βιταμίνης D και σιδήρου στα θηλάζοντα βρέφη,
- Χορήγηση φθορίου (οδοντόκρεμα ή και συστηματικά) σε περιοχές μη φθοριωμένου πόσιμου νερού.
- Χορήγηση βιταμίνης Κ σε όλα τα νεογέννητα για την πρόληψη αιμορραγικής νόσου των νεογνών.
- Σε παιδιά που ακολουθούν κάποιου είδους χορτοφαγική δίαιτα ( η αποκλειστική χορτοφαγική δίαιτα συνίσταται να αποφεύγεται στα παιδιά!) να λαμβάνουν συμπληρώματα βιταμίνης B12, D, ριβοφλαβίνης, ασβεστίου και σιδήρου, προσαρμοσμένη στις ανάγκες του κάθε παιδιού.
- Συμπληρωματική χορήγηση σιδήρου σε παιδιά που καταναλώνουν μεγάλη ποσότητα γάλακτος ημερησίως ( >700 ml) σε βάρος της διατροφής με τροφές πλούσιες σε σίδηρο.
Ως «ιδανικό» πολυβιταμινούχο συμπλήρωμα διατροφής για παιδιά μπορεί να θεωρηθεί αυτό που:
- Είναι ειδικά σχεδιασμένο για παιδιά.
- Έχει σύσταση με βάση τις επίσημες οδηγίες ημερήσιας πρόσληψης.
- Έχει χαμηλές δόσεις λιποδιαλυτών βιταμινών (A, D, E, K)
- Περιέχει συστατικά που ενισχύουν την απορρόφηση ασβεστίου, όπως η λυσίνη.
- Να αναφέρεται στη συσκευασία η περιεκτικότητα κάθε συστατικού.
- Η αγορά του να γίνεται αποκλειστικά από το φαρμακείο.
- Να προσφέρεται από εταιρίες που ακολουθούν GMP οδηγίες στην παραγωγή του.
Υπάρχουν συμπληρώματα που βοηθούν την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος, ιδιαίτερα σε περιόδους υψηλής νοσηρότητας όπως το χειμώνα;
Είναι απαραίτητη η χορήγηση συμπληρωμάτων διατροφής, σε περιόδους επιτάχυνσης της σωματικής αύξησης των παιδιών, όπως στην εφηβεία ή σε περιόδους έντονης σωματικής ή πνευματικής άσκησης (αθλητισμός, σχολικές εξετάσεις);
Είναι τελικά τα συμπληρώματα διατροφής η θεραπεία για πάσα νόσο;
Βελτιώνουν την ποιότητα ζωής και αυξάνουν το προσδόκιμο επιβίωσης, όπως διατυμπανίζει η διαφήμισή τους;
Ας δούμε αναλυτικά τα συνηθέστερα συμπληρώματα διατροφής:
- Πολυβιταμινούχα σκευάσματα με μέταλλα και ιχνοστοιχεία
Τα δεδομένα της βιβλιογραφίας δεν υποστηρίζουν τη χρήση αυτών των σκευασμάτων σε υγιή παιδιά για την βελτίωση των ακαδημαϊκών επιδόσεων. Η θεραπεία με μεγάλες δόσεις βιταμινών, η «ορθομοριακή ιατρική», όπως αποκαλείται, κατά τις οποίες οι βιταμίνες χορηγούνται σε εξαιρετικά υψηλές δόσεις για καταστάσεις που ποικίλουν, από τη νοητική υστέρηση και την υπερκινητικότητα μέχρι τη δυσλεξία, δεν έχει καμία αποδεδειγμένη επιστημονική εγκυρότητα και μπορεί να ενέχει αρκετούς κινδύνους.
Τα πολυβιταμινούχα σκευάσματα όμως, μπορεί να βοηθήσουν παχύσαρκους εφήβους που ακολουθούν πρόγραμμα υγιεινής διατροφής – δίαιτας να βελτιώσουν τον δείκτη μάζας σώματος και να επιτύχουν την επιθυμητή απώλεια βάρους.
- Ω3 λιπαρά οξέα και μουρουνέλαιο
Οι γονείς ελκύονται από την θετική επίδραση των παραπάνω, στην καλή ανάπτυξη του εγκέφαλου και του νευρικού συστήματος, της όρασης και του καρδιαγγειακού συστήματος που είναι βέβαια ένα αντικειμενικό δεδομένο. Σε πολλές περιπτώσεις τα αναζητούν για χρήση σε παιδιά με επιθετική συμπεριφορά, στα πλαίσια κάποιας αναπτυξιακής διαταραχής, για το οποίο όμως, τα επιστημονικά δεδομένα είναι ανεπαρκή προς το παρόν, ως προς τα θετικά αποτελέσματα.
Τα απαραίτητα Ω3 λιπαρά οξέα μπορούν εύκολα να προσληφθούν με την κατανάλωση 2-3 μερίδων την εβδομάδα, ψαριών (λιπαρών κυρίως) και θαλασσινών, σε συνδυασμό με άλλες τροφές όπως οι ξηροί καρποί και τα έλαια. Επίσης δεν πρέπει να παραβλέπουμε την υψηλή πιθανότητα για τοξικότητα με το μουρουνέλαιο σε κατάχρηση, λόγω της μεγάλης συγκέντρωσης σε βιταμίνη Α.
- Συμπληρώματα με Εχινάκια, Πρόπολη, υπερτροφές (Σπιρουλίνα)
Εχινάκια-Πρόπολη: Σύμφωνα με μελέτες σε ενήλικους, φαίνεται ότι υπάρχει θετική επίδραση στην πρόληψη των λοιμώξεων, ιδιαίτερα του αναπνευστικού συστήματος. Στα παιδιά όμως, σύμφωνα με περιορισμένες μελέτες, φαίνεται ότι μετά από χρήση 8-12 εβδομάδων δεν ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματική για την πρόληψη του κοινού κρυολογήματος.
Η σπιρουλίνα είναι σκεύασμα που κυκλοφορεί στην Ελλάδα, αλλά υπάρχει μικρός αριθμός επιστημονικών δεδομένων για το προφίλ αποτελεσματικότητας στα παιδιά.
- Αθλητικά ποτά (sport drinks)
Τα αθλητικά ποτά περιέχουν νερό, ηλεκτρολύτες και μέταλλα. Απευθύνονται σε παιδιά αθλητές και μπορούν να χρησιμοποιηθούν ελεγχόμενα σε περιόδους έντονης αθλητικής δραστηριότητας.
- Ενεργειακά ποτά (energy drinks)
Τα ενεργειακά ποτά περιέχουν ιδιαίτερα υψηλές ποσότητες καφεΐνης και ζάχαρης, ενδεχομένως και άλλες διεγερτικές ουσίες. Η χρήση τους πρέπει σαφέστατα να αποφεύγεται από παιδιά και εφήβους, όπως επίσης και τα σκευάσματα κρεατίνης και πρωτεϊνών στα πλαίσια της επιθυμίας ιδιαίτερα των έφηβων, για αύξηση της μυϊκής τους μάζας.
- Προβιοτικά
Τα τελευταία χρόνια μεγάλος λόγος γίνεται για την χορήγηση σκευασμάτων προβιοτικών στα παιδιά, προκειμένου να επιτευχθεί η καλή λειτουργία του γαστρεντερικού συστήματος, η πρόληψη νοσημάτων και η ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος, μέσω της βελτίωσης της μικροβιακής χλωρίδας του εντέρου. Δεν υπάρχουν ακόμη έγκυρα επιστημονικά δεδομένα που να αποδεικνύουν την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα τους, γι αυτό και προς το παρόν δεν συνίσταται η χορήγηση τους σε ευρεία κλίμακα, παρά μόνο συμπληρωματικά της αντιβιοτικής αγωγής.
Τα προβιοτικά μπορούν να προσληφθούν μέσω του μητρικού θηλασμού στα βρέφη και στα μεγαλύτερα παιδιά μέσω τροφών που έχουν υποστεί ζύμωση. Τέτοιες είναι το γιαούρτι, το κεφίρ, οι ελιές σε άλμη και ορισμένα κίτρινα τυριά όπως το γκούντα και η παρμεζάνα και το ψωμί με προζύμι.
Υπάρχει κίνδυνος αν δώσει κανείς κάποιο συμπλήρωμα διατροφής στο παιδί του χωρίς την πρόταση ειδικού;
Τα συμπληρώματα διατροφής θα πρέπει να λαμβάνονται για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και υπό την καθοδήγηση παιδιάτρου. Μέγα-δόσεις λιποδιαλυτών βιταμινών (για παράδειγμα βιταμίνες Α, D, K, E) μπορεί να είναι τοξικές για τον οργανισμό, όπως το ίδιο ισχύει και για ιχνοστοιχεία όπως ο σίδηρος και ο ψευδάργυρος. Επίσης απαιτείται μεγάλη προσοχή και στην υπερδοσολογία, καθώς η μορφή των σκευασμάτων που κυκλοφορούν είναι πολύ θελκτική για τα παιδιά.
Συμπέρασμα
Τα τρόφιμα είναι η καλύτερη πηγή βιταμινών, μετάλλων και ιχνοστοιχείων. Τακτικά γεύματα και σνακ μπορούν να παρέχουν όλα τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται τα παιδιά. Παρόλο που πολλά μικρά παιδιά είναι επιλεκτικά στο φαγητό τους, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχουν έλλειψη βιταμινών. Οι ποσότητες βιταμινών που χρειάζεται ένας αναπτυσσόμενος οργανισμός είναι πολύ μικρές και σπάνια δεν μπορούν να καλυφθούν από τη διατροφή, εκτός αν το παιδί πάσχει από κάποιο χρόνιο νόσημα. Η ισορροπημένη διατροφή, πλούσια σε ποικιλία τροφών, θα πρέπει να παραμένει πάντα η κύρια επιδίωξη κάθε οικογένειας που μεγαλώνει παιδιά.
Κανένα συμπλήρωμα βιταμινών δεν μπορεί να αντικαταστήσει μια υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή.
H χορήγηση συμπληρωμάτων διατροφής από μη ειδικό επαγγελματία υγείας ή χωρίς αυτός να γνωρίζει το πλήρες ιατρικό και διατροφικό ιστορικό του παιδιού είναι μια ανεύθυνη πράξη.
