Φθειρίαση τριχωτού κεφαλής

Η φθειρίαση του τριχωτού κεφαλής είναι μια παρασίτωση με υψηλή μεταδοτικότητα  που ταλαιπωρεί συχνά τα παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας. Υπολογίζεται ότι περίπου 10-50% των παιδιών σχολικής ηλικίας της λευκής φυλής έχουν φθειρίαση του τριχωτού της κεφαλής. Απαντάται σχετικά σπάνια στη μαύρη φυλή. Αυτό αποδίδεται στο ότι  η ψείρα δεν προσκολλάται εύκολα στην σκληρή κατσαρή τρίχα. Μεταδίδεται με άμεση επαφή με τα μαλλιά ατόμου που πάσχει ή μέσω  αντικείμενων κοινής χρήσης  όπως βούρτσες, μαξιλάρια, καπέλα κ.α. Η ψείρα δεν μπορεί να πηδήξει ή να πετάξει από ένα άτομο σε άλλο.

Ας δούμε τον κύκλο ζωής της ψείρας. Η ψείρα είναι ένα μικροσκοπικό έντομο με έξι πόδια, που προσκολλάται στερεά στις τρίχες της κεφαλής κυρίως στην περιοχή πίσω από τα αυτιά. Εκεί γεννά αυγά (κόνιδες), σε απόσταση μέχρι 1χιλιοστό από το δέρμα. Σε 6-10 ημέρες εκκολάπτονται οι νύμφες, και αυτές σε 10 ημέρες ωριμάζουν σε ψείρες. Ο χρόνος ζωής της ψείρας είναι 1-3 μήνες .Η ψείρα ζει απομυζώντας αίμα από τον άνθρωπο. Κατά την απομύζηση αφήνει τοξίνες στο δέρμα που προκαλούν κνησμό, κυρίως στην ινιακή περιοχή. Ο κνησμός μπορεί να προκαλέσει δημιουργία επιμολυσμένων εκδορών και εφελκίδων. Σπάνια μπορεί να υπάρχει πυρετός, εξάνθημα και επιχώρια λεμφαδενίτιδα.  Η ψείρα μπορεί να ζήσει μακριά από τον άνθρωπο περίπου 1-2 ημέρες.

Η διάγνωση στηρίζεται στην απομόνωση ζωντανής ψείρας ή την παρουσία κόνιδας δηλαδή αυγών στο τριχωτό της κεφαλής. Εντοπίζονται κυρίως στην περιοχή πίσω από τα αυτιά. Επειδή η ψείρα αποφεύγει το φως είναι δύσκολο να απομονωθεί. Η πιθανότητα να απομονωθεί ψείρα είναι πολύ μεγαλύτερη όταν χρησιμοποιηθεί το ειδικό κτενάκι. Οι κόνιδες που είναι απομακρυσμένες από το δέρμα της κεφαλής περισσότερο από μισό εκατοστό θεωρούνται νεκρές.

Για την θεραπεία  της φθειρίασης αναφέρονται:

• Μηχανικοί τρόποι απομάκρυνσης της ψείρας με τα χέρια, με το χτενάκι ή χρησιμοποίηση αντιφθειρικών πυκνόδοντων χτενών.
• Εναλλακτικές θεραπείες με επάλειψη τριχωτού κεφαλής με ξύδι, βαζελίνη, ελαιόλαδο ή αιθέρια έλαια. Το βρέξιμο των μαλλιών με διάλυμα ξυδιού (1:1 με νερό) και το κτένισμα με το ειδικό κτενάκι  βοηθά στην απομάκρυνση της ψείρας. Αυτό πρέπει να εφαρμόζεται πριν τη φαρμακευτική θεραπεία. Η βαζελίνη, το ελαιόλαδο και τα αιθέρια έλαια, αν παραμείνουν για αρκετές ώρες στο τριχωτό της κεφαλής, προκαλούν απόφραξη του αναπνευστικού συστήματος της ψείρας και θάνατο της από ασφυξία. Η φαρμακοβιομηχανία διαθέτει στην αγορά αντιφθειρικά από αιθέρια έλαια, που στοχεύουν ακριβώς στην ασφυξία της ψείρας. Οι εναλλακτικές θεραπείες είναι φθειροκτόνες, αλλά όχι  ωοκτόνες.
• Χρησιμοποίηση τοπικών φθειροκτόνων φαρμάκων με τη μορφή λοσιόν, σαμπουάν ή κρέμας. Η θεραπεία πρέπει να επαναλαμβάνεται μετά από 7- 10 μέρες από την πρώτη εφαρμογή. Τα περισσότερα αντιφθειρικά παραμένουν στα μαλλιά και ασκούν δράση έως και δύο εβδομάδες μετά την εφαρμογή τους.
• Συστηματική αγωγή από το στόμα σε επίμονη και ανθεκτική φθειρίαση.
• Λήψη γενικών περιβαλλοντικών μέτρων για απομάκρυνση της ψείρας. Οι μαξιλαροθήκες, οι πετσέτες, τα σεντόνια, ό,τι δηλαδή έρχεται σε επαφή με τα μαλλιά πρέπει να πλυθούν με ζεστό νερό στο πλυντήριο στους 60οC. Οι βούρτσες και οι χτένες πρέπει να βυθίζονται σε λεκάνη με ζεστό νερό. Δεδομένου ότι η ώριμη ψείρα επιβιώνει μακριά από τον άνθρωπο 1-2 ημέρες, τα δε αυγά εκκολάπτονται σε 6- 10 ημέρες, τα «λούτρινα» κουκλάκια και οποιοδήποτε αντικείμενο δεν μπορεί να πλυθεί,  πρέπει να κλείνονται σε πλαστική σακούλα για 12- 14 ημέρες.

Όταν ένα παιδί εμφανίσει ψείρες πρέπει να ελέγχονται προσεκτικά όλα τα άτομα της οικογένειας και του στενού του περιβάλλοντος και να γίνεται θεραπεία μόνο στα άτομα που έχουν ψείρες. Η προληπτική θεραπεία δεν έχει καμία απολύτως ένδειξη.

Ενίοτε όμως η θεραπεία αποτυγχάνει. Κι αυτό γιατί:

• Δε γίνεται η επανάληψη της εφαρμογής του αντιφθειρικού φαρμάκου σε 7-10 ημέρες και γενικά δεν τηρούνται σωστά οι οδηγίες χρήσης των φαρμάκων.
• Δεν απολυμαίνονται τα ρούχα, τα σεντόνια, οι χτένες και ο περιβάλλων χώρος.
• Σήμερα υπάρχει αντοχή στα αντιφθειρικά φάρμακα. Για την αποφυγή της αντοχής συνιστάται να μη χρησιμοποιείται το ίδιο αντιφθειρικό φάρμακο στο ίδιο εξάμηνο, αλλά να γίνονται εναλλαγές φαρμάκων.

Πολύ σημαντική και καθοριστική είναι η πρόληψη της μετάδοσης της φθειρίασης:

Στο σχολείο τα παιδιά πρέπει να αποφεύγουν να μοιράζονται κασκόλ, καπέλα, σκούφους, ούτε να χρησιμοποιούν κοινές κρεμάστρες για τα μπουφάν ή τις ζακέτες. Απαραίτητη είναι και η ενημέρωση του σχολείου, προκειμένου να εντοπισθούν κι άλλα παιδιά που πάσχουν από φθειρίαση τριχωτού κεφαλής και να ξεκινήσουν έγκαιρα την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή. Τα κορίτσια πρέπει να μαζεύουν τα μαλλιά τους κατά την διάρκεια της σχολικής ημέρας.

Στα φαρμακεία κυκλοφορούν αιθέρια έλαια απωθητικά της ψείρας, σε μορφή λοσιόν ή  spray, τα οποία πρέπει να χρησιμοποιούνται καθημερινά, με άγνωστη και ποικίλη αποτελεσματικότητα.

Προληπτικός έλεγχος παιδιών προσχολικής και σχολικής ηλικίας.

Οι συστάσεις της Αμερικανικής Παιδιατρικής Εταιρείας σχετικά με τον τακτικό προληπτικό έλεγχο παιδιών προσχολικής και σχολικής ηλικίας συνίστανται σε:

1. Έλεγχος του βιβλιαρίου υγείας του παιδιού εάν έχουν γίνει οι συνιστώμενοι εμβολιασμοί για την ηλικία του και αν υπάρχουν αναμνηστικές δόσεις που πρέπει να γίνουν αυτή τη χρονιά.
2. Μέτρηση βάρους σώματος, ύψους και υπολογισμός δείκτη μάζας σώματος και αξιολόγηση αυτών των παραμέτρων (έλεγχος παχυσαρκίας)
3. Πλήρης αντικειμενική, κατά συστήματα, εξέταση.
4. Μέτρηση της αρτηριακής πίεσης ετησίως, από την ηλικία των 3 ετών.
5. Έλεγχος οπτικής οξύτητας. Στην ηλικία των 2-3 ετών μπορεί να γίνει  ένας οφθαλμολογικός έλεγχος ώστε ο  παιδοοφθαλμίατρος να εντοπίσει τυχόν προβλήματα οράσεως (π.χ. αμβλυωπία, στραβισμό). Επί παραγόντων κινδύνου ή παθολογικών ευρημάτων επιβάλλεται έλεγχος σε μικρότερη ηλικία. Στην ηλικία των 3- 5 ετών μπορεί να γίνει ο πρώτος έλεγχος οπτικής οξύτητας με χρήση καρτών με εικόνες και σχήματα. Στην ηλικία των 6 ετών μέχρι την ηλικία των 10 ετών πρέπει να γίνεται έλεγχος οπτικής οξύτητας ανά 2 έτη και από τα 11 έτη μέχρι τα 18 ανά 3 έτη.
6. Έλεγχος στοματικής υγιεινής. Στην ηλικία των 3 ετών γίνεται ο πρώτος οδοντιατρικός έλεγχος από παιδοδοντίατρο για να εξεταστεί η κατάσταση των δοντιών. Επί παραγόντων κινδύνου ή παθολογικών ευρημάτων επιβάλλεται έλεγχος σε μικρότερη ηλικία. Στην ηλικία των 7 ετών γίνεται ο πρώτος ορθοδοντικός έλεγχος μετά από σύσταση του οδοντιάτρου.
7. Αιματολογικός έλεγχος.

Στην ηλικία των 9- 12 μηνών μπορεί να γίνει έλεγχος αναιμίας ή της βιταμίνης D ή άλλων αιματολογικών παραμέτρων βάσει του ιατρικού ιστορικού του παιδιού και του τρόπου σίτισης του (προωρότητα, παραμονή σε εντατική μονάδα νεογνών, μητρικός θηλασμός κ.λπ.).

Στην ηλικία των 2-4 ετών πρέπει να γίνεται ένας τυπικός αιματολογικός έλεγχος που να περιλαμβάνει σάκχαρο, δείκτες αναιμίας και βασικούς δείκτες ηπατικής και νεφρικής λειτουργίας και μια γενική εξέταση ούρων. Αυτός ο έλεγχος πρέπει να επαναλαμβάνεται ανά 3 έτη, σε ένα υγιές και σωστά αναπτυσσόμενο παιδί.

Έλεγχος λιπιδίων στο αίμα πρέπει να γίνεται στις ηλικίες 9-11 ετών και 17-21 ετών, όταν δεν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό υπερχοληστερολαιμίας. Όταν υπάρχει θετικό οικογενειακό ιστορικό τότε ο αιματολογικός έλεγχος μπορεί  να γίνει νωρίτερα. Ο έλεγχος περιλαμβάνει τη μέτρηση της συγκέντρωσης της ολικής χοληστερόλης νηστείας και της HDL-χοληστερόλης.

Στην σχολική ηλικία στον αιματολογικό έλεγχο προστίθεται και ο έλεγχος της θυρεοειδικής λειτουργίας.

8. Έλεγχος σπονδυλικής στήλης.

Όλα τα κορίτσια πρέπει να ελέγχονται κλινικά δύο φορές, στην ηλικία των  10 στην ηλικία των 12 ετών, ενώ όλα τα αγόρια πρέπει να ελέγχονται μία φορά  στην ηλικία των 13 ετών. Εάν στη δοκιμασία επίκυψης τεθεί υποψία  σκολίωσης ή άλλου ορθοπεδικού προβλήματος το παιδί πρέπει να  παραπεμφθεί σε εξειδικευμένο ορθοπεδικό παίδων.

9. Προληπτικός καρδιολογικός έλεγχος

Τα παιδιά βρεφικής και προσχολικής ηλικίας ελέγχονται καρδιολογικά μόνον κατά απαίτηση του παιδιάτρου, επί παθολογικών ευρημάτων.

Τα παιδιά  σχολικής ηλικίας 6-8 ετών  που θα αρχίσουν να γυμνάζονται και να συμμετέχουν σε ανταγωνιστικά αθλήματα πρέπει να υποβληθούν σε παιδοκαρδιολογική εξέταση. Αυτή περιλαμβάνει την λήψη ενός καλού οικογενειακού-ατομικού ιστορικού του αθλητή, κλινική εξέταση και ηλεκτροκαρδιογράφημα.

Στην ηλικία των 10-12 ετών πρέπει να διενεργείται και triplex καρδιάς.

H επανάληψη των εξετάσεων αυτών γίνεται βάση της σύστασης του παιδοκαρδιολόγου.

10. Έλεγχος για συμπεριφορές υψηλού κινδύνου σε εφήβους.