Ο νεογνικός ίκτερος είναι το συχνότερο νεογνικό πρόβλημα, αφού περίπου το 60% των τελειόμηνων νεογνών και το 80% των προώρων εμφανίζουν ίκτερο την πρώτη εβδομάδα της ζωής τους. Δεν είναι νόσος αλλά αποτελεί συνήθως μία αθώα και φυσιολογική μεταβατική κατάσταση του νεογνού. Υπάρχουν λίγες περιπτώσεις που ο ίκτερος είναι παθολογικός.
Ο νεογνικός ίκτερος προκύπτει από την αύξηση της χολερυθρίνης στο αίμα και την εναπόθεση της στους ιστούς. Πρόκειται για μία ουσία που αποτελεί προϊόν της αίμης, η οποία ελευθερώνεται από την αιμοσφαιρίνη. Σε φυσιολογικές χαμηλές τιμές δρα με αντιοξειδωτικό τρόπο στον οργανισμό, μειώνοντας τον κίνδυνο για ισχαιμικές βλάβες και αμφιβληστροειδοπάθειας στα πρόωρα βρέφη. Ωστόσο, η αύξησή της πάνω από 35mg/dl μπορεί να δράσει με επιβλαβή τρόπο στα νευρικά κύτταρα, με αποτέλεσμα την εμφάνιση «πυρηνικού ικτέρου» και μη αναστρέψιμης οξείας εγκεφαλοπάθειας με εκδήλωση σπασμών, εγκεφαλικής παράλυσης, πνευματικής καθυστέρησης και κώφωσης.
Η αύξηση της χολερυθρίνης οφείλεται στην νεογνική ανωριμότητα μεταβολισμού της στο ήπαρ, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η συγκέντρωσή της, στα πλαίσια μετάβασης των μεταβολικών οδών από την ενδομήτρια στην εξωμήτρια ζωή.
Ο φυσιολογικός νεογνικός ίκτερος εμφανίζεται τη 2η-3η ημέρα ζωής του νεογνού, διαρκεί μέχρι τη 10η ημέρα για τα τελειόμηνα βρέφη ή μέχρι το τέλος της 2ης εβδομάδας ζωής για τα πρόωρα βρέφη. Η μέγιστη τιμή της χολερυθρίνης συμβαίνει την 3η-5η ημέρα ζωής στα τελειόμηνα βρέφη και την 4η -10η ημέρα ζωής στα πρόωρα. Στα μωρά που θηλάζουν ο ίκτερος μπορεί να διατηρηθεί ακόμη και 3 μήνες μετά τη γέννηση.
Εάν όμως εμφανιστεί ίκτερος από την 1η ημέρα, κρίνεται απαραίτητη η εξέταση του νεογνού, για πιθανότητα ύπαρξης κάποιας παθολογικής κατάστασης όπως αιμόλυση, λοίμωξη, μεταβολικά νοσήματα ή νοσήματα του ήπατος.
Ο νεογνικός ίκτερος εμφανίζεται αρχικά ως κίτρινη χροιά στο δέρμα του προσώπου και σταδιακά καθώς η χολερυθρίνη αυξάνεται, κιτρινίζει το λευκό τμήμα των ματιών, το υπόλοιπο σώμα και τέλος τα άκρα και τα πέλματα (χολερυθρίνη>20mg/dl). Άλλα συνοδά συμπτώματα είναι η νωθρότητα ή η μεγάλη ανησυχία, η μειωμένη σίτιση, η χαμηλή πρόσληψη βάρους, οι αποχρωματισμένες κενώσεις.
Η διάγνωση γίνεται με επισκόπηση του δέρματος κάτω από άπλετο φυσικό φως. Παρόλο αυτά δεν είναι πάντοτε ακριβής η κλινική εκτίμηση της κατάστασης και για το λόγο αυτό χρειάζεται ο προσδιορισμός της συγκέντρωσης της χολερυθρίνης, είτε με διαδερμικό αναίμακτο χολερυθρινόμετρο, είτε με λήψη αίματος.
Ο παιδίατρος πρέπει να εντοπίζει τα νεογνά που είναι πιθανόν να εμφανίσουν υψηλό ίκτερο. Αυτά είναι τα νεογνά που παρουσιάζουν έναν ή περισσότερους, από τους παρακάτω παράγοντες κινδύνου:
- Ηλικία κύησης <38 εβδ
- Προηγούμενο παιδί της οικογένειας με ιστορικό σοβαρού ικτέρου, που χρειάστηκε φωτοθεραπεία
- Ίκτερος το 1ο 24ωρο ζωής
- Ασυμβατότητα Rhesus-ομάδων με θετική άμεση Coombs
- Άλλη γνωστή αιμολυτική νόσος (πχ, ανεπάρκεια G6PD)
- Αποκλειστικός μητρικός θηλασμός, με απώλεια >10% του βάρους γέννησης
- Πολυερυθραιμία, κεφαλαιμάτωμα, εκτεταμένες εκχυμώσεις
- Κλινική εικόνα λοίμωξης, λήθαργος, αστάθεια θερμοκρασίας
- Υποξία, οξέωση, αφυδάτωση, υπολευκωματιναιμία
- Παιδί διαβητικής μητέρας με μακροσωμία
Ο φυσιολογικός ίκτερος δεν χρειάζεται θεραπεία, ωστόσο η σωστή και τακτική παρακολούθηση του νεογνού είναι πολύ σημαντική. Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων ο νεογνικός ίκτερος υποχωρεί μέσα σε λίγες μέρες δίχως θεραπεία.
Αν ο ίκτερος είναι υψηλός το μωρό τοποθετείται κάτω από ειδικές λάμπες (φωτοθεραπεία) για να απομακρυνθεί πιο γρήγορα η χολερυθρίνη. Αν παρά την φωτοθεραπεία, η τιμής της χολερυθρίνης συνεχίζει να αυξάνει, τότε το νεογνό εισάγεται στην ΜΕΝΝ, ερευνώνται όλες οι αιτίες παθολογικού ικτέρου και προετοιμάζεται για αφαιμαξομετάγγιση.
